Vendimi i Gjykatës së Posaçme për të pezulluar zëvendës kryeministren Belinda Balluku në bazë të nenit 242 të Kodit të Procedurës Penale ka hapur një debat të ri mbi funksionimin e ekzekutivit.
Për herë të parë pas reformës në drejtësi, Shqipëria gjendet në kushtet kur pozicioni i dytë më i rëndësishëm i qeverisë është neutralizuar nga një masë procedurale penale.
Kjo ka ngritur pyetjen që deri dje dukej thjesht teorike: kush e zëvendëson Kryeministrin në rast të paaftësisë së tij për të ushtruar detyrën?
Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, zëvendës kryeministri është funksionari që merr detyrat e kryeministrit kur ai nuk mund të ushtrojë funksionin.
Ky rol garanton vazhdimësinë e shtetit dhe funksionimin pa ndërprerje të ekzekutivit. Por pezullimi aktual e ka ç’aktivizuar këtë mekanizëm në një mënyrë që Kushtetuta nuk e parashikon.
Një avokat me eksperiencë në të drejtën kushtetuese, i cili foli për Albanian Post në kushte anonimiteti për shkak të ndjeshmërisë së çështjes, e cilëson situatën si “një vakum juridik të krijuar pa analizën e nevojshme mbi natyrën e funksioneve që po pezullohen”, duke theksuar se kryeministri dhe zëvendëskryeministri nuk mund të trajtohen njësoj si nëpunësit e zakonshëm.
Sipas tij, masat procedurale që vlejnë për administratën e thjeshtë nuk mund të aplikohen automatikisht mbi institucione kushtetuese.
Edhe një ish-anëtar i Gjykatës Kushtetuese, që gjithashtu pranoi të fliste në anonimitet, paralajmëron se vendimi për pezullim krijon një konflikt të drejtpërdrejtë mes normës kushtetuese dhe normës penale.
Ai kujton për Albanian Post se një ligj i zakonshëm nuk ka fuqi të kufizojë ushtrimin e funksionit të një institucioni kushtetues.
Sipas tij, nëse kryeministri do të bëhej sot i paaftë, shteti do të mbetej pa instrument zëvendësimi, sepse Kushtetuta njeh vetëm një rrugë – zëvendëskryeministrin – i cili është aktualisht i pezulluar.
Nga pikëpamja e akuzës, një ish-prokuror me eksperiencë në çështje të profilit të lartë – po ashtu në kushte anonimiteti – e konsideron këtë situatë “juridikisht të rrezikshme”.
Ai nënvizon se në rast të një emergjence shtetërore – nga siguria kombëtare te administrimi financiar – sistemi aktual nuk parashikon drejtim kolegjial të Qeverisë në mungesë të Kryeministrit.
Në të drejtën krahasuese, shumë vende kanë mekanizma rezervë, ndërsa në Shqipëri struktura mbështetet tek një hierarki e vetme ekzekutive.
Një burim nga administrata qendrore, i cili pranoi të fliste vetëm pa emër për shkak të pozicionit që mban, shprehet se nga pikëpamja teknike masa e sigurimit është e zbatuar sipas procedurës, por boshllëku kushtetues mbetet real.
Sipas tij, Kushtetuta nuk parashikon asnjë organ të tretë që mund të marrë funksionet e kryeministrit nëse zëvendëskryeministri nuk është funksional, dhe aktualisht nuk ekziston një instrument ligjor që i jep të drejtën ndonjë institucioni tjetër për të komanduar ekzekutivin.
Të gjitha burimet e konsultuara bien dakord në një pikë: pezullimi procedural i një funksioni kushtetues ka prodhuar një situatë që duhet adresuar menjëherë – qoftë përmes interpretimit kushtetues, qoftë përmes ndërhyrjes ligjore që krijon një mekanizëm alternativ zëvendësimi.
Deri atëherë, pyetja mbetet e hapur: çfarë ndodh nesër nëse Kryeministri nuk mund të ushtrojë detyrën?
Për momentin, sipas ekspertëve të drejtësisë, shteti nuk ka përgjigje të qartë – dhe pikërisht ky është problemi institucional që është kryer.
