-Nga Piramida e Luvrit te Rilindja Urbane, dy liderë që përdorën arkitekturën për të lënë gjurmë në histori – mes vizionit, ambicies dhe egos personale-
Nga Bledi Mane
Në politikë, monumentet shpesh flasin më gjatë se fjalimet. François Mitterrand në Francë dhe Edi Rama në Shqipëri janë dy shembuj të qartë të liderëve që e përdorën arkitekturën si gjuhë të pushtetit dhe pavdekësisë. Por ndërsa Mitterrand ndërtoi për Parisin, Rama po synon të rindërtojë gjithë Shqipërinë.
Mitterrand dhe Parisi i tij modern
Në vitet ’80, presidenti socialist i Francës nisi “Grands Projets” – një seri monumentesh madhore që shkundën traditën e kryeqytetit. Piramida prej qelqi e Luvrit, Biblioteka Kombëtare, Grande Arche e La Défense, Opéra Bastille – fillimisht të kritikuara si kapriço elitare, sot janë ikona të Parisit modern. Ai kërkoi të linte pas një gjurmë të epokës së tij, duke futur qytetin në shekullin XXI.
Rama dhe Shqipëria si laborator urban
Ndryshe nga Mitterrand, Rama nuk erdhi rastësisht te arkitektura. Ai jetoi në Paris nga viti 1993 deri më 1998, një periudhë kur kryeqyteti francez ende përtypte monumentet e Mitterrand-it. Si piktor i ri, Rama pa me sytë e vet se si një president mund ta ndryshojë fatin e një qyteti përmes gurit, qelqit dhe betonit. Ky model e shoqëroi kur u kthye në Tiranë.
Në Ballkan, Edi Rama e nisi nga vetja: çorape shumëngjyrëshe, këmisha të dizajnuara prej tij, një stil personal që sfidonte protokollin gri. Si kryebashkiak i Tiranës, ai vazhdoi me fasadat e pallateve bolshevike ngjyrë gri trishtuese për ti lyer me ngjyra, me prishjen e kioskave të tranzicionit, duke e kthyer hapësirën publike në telajo. Si kryeministër, e institucionalizoi këtë filozofi në Rilindjen Urbane: sheshe të rikonceptuara, pazare të restauruara, kulla të reja që ndryshuan horizontin e kryeqytetit ashtu si rikthimi i Piramidës në qendër teknologjie dhe arti.
Ai i qëndron mbi kokë çdo projekti madhor – fasadës së re të aeroportit të Rinasit, stadiumit “Arena Kombëtare” me kullën gjigante ngjitur, deri te uniformat e kombëtares së futbollit që mbajnë firmën e tij të fshehur estetike. Shqipëria e Ramës është shndërruar në një muze të hapur, ku gjenden gjurmët e arkitekturës së sulltanëve osmanë, italianëve të Musolinit, bolshevikëve të Stalinit dhe Enver Hoxhës – e mbi të gjitha, gjurmët e një piktori-politikan që kërkon të lërë trashëgiminë e vet.
Mes vizionit dhe egos
Ashtu si Mitterrand, edhe Rama ka ndarë publikun në dysh. Një pjesë e sheh si vizionar që i dha Shqipërisë ngjyra, guxim dhe identitet. Të tjerë e akuzojnë për betonizim, lidhje me oligarkët dhe shkatërrim të trashëgimisë historike – sidomos në rastin e Teatrit Kombëtar.
Nëse monumentet e Mitterrand sot janë simbole të padiskutueshme të Parisit, trashëgimia e Ramës mbetet ende e hapur për gjykim: Rilindje kombëtare apo ego e personalizuar mbi qytet?
Si përfundim e njëjta pyetje vlen për të dy: a ndërtohet arkitektura për qytetarët, apo për pavdekësinë e liderit?
Piramida e Luvrit e dha tashmë përgjigjen e saj. Për kullat e Tiranës, historia ende po shkruhet.
