Numri i punëtorëve të huaj në Shqipëri është trefishuar në tre vitet e fundit; megjithatë, punëdhënësit jo gjithmonë i respektojnë të drejtat e tyre dhe as legjislacionin në fuqi.
Më 1 nëntor, pas një fluturimi të gjatë 12-orësh nga Lagosi në Tiranë, Dauda* mbërriti nga Nigeria në Shqipëri, me premtimin e një vendi pune në xhep. Për Shqipërinë kishte dëgjuar nga miqtë e tij, të cilët ishin punësuar këtu përmes një agjencie punësimi. Në pamundësi ekonomike për të paguar një agjenci, Dauda aplikoi përmes internetit.
“Si fillim, komunikimi ishte shumë i lehtë. Ai [punëdhënësi] më pyeti se çfarë mund të bëja dhe i thashë se jam shumë i dhënë pas agrikulturës. Ai më tha që kishte një biznes vere në Durrës,” tregon Dauda për bisedat fillestare me ish-punëdhënësin shqiptar.
Por, ndryshe nga çfarë priste për një punë në vreshta, kur Dauda arriti në Durrës, iu ngarkua të priste metale me pajisje, për të cilat ai thotë se nuk dinte t’i përdorte.
Nigeriani kujton se punëdhënësi i tha: “Nëse nuk di ta bësh këtë punë, do të të pres një biletë dhe do të të dërgoj mbrapsht në Nigeri.”
“Punova vetëm pesë ditë dhe më pas u largova pa e lajmëruar,” tha ai, ndërsa shtoi se punëdhënësi i mbajti pasaportën. “Nuk isha dakord të kthehesha në Nigeri, pasi biletën e ardhjes e kisha paguar vetë dhe kam ikur nga andej me borxhe,” shtoi i riu nigerian.
Rasti i Daudas nuk është i veçuar. Shumë emigrantë nga Afrika dhe Azia që vijnë të punojnë në Shqipëri, detyrohen nga punëdhënësit t’i dorëzojnë dokumentet e tyre të identifikimit. Sipas autoriteteve, një veprim i tillë nuk është thjesht i paligjshëm, por përbën edhe vepër penale.
Pronari i vreshtarisë në Durrës, ku Dauda punoi për një kohë të shkurtër dhe i cili ka aktualisht pasaportën e tij, i tha Citizens se ai ishte i gatshëm t’ia kthente, por gjithsesi do të lajmëronte policinë, sepse ndjehej përgjegjës për qëndrimin e tij në Shqipëri.
“[Dauda] mund të vijë ta marrë pasaportën, por unë do të njoftoj policinë, pasi jam përgjegjës për të,” tha ai. “Kam prerë edhe një biletë kthimi [në Nigeri] – për 800 USD dhe kam humbur paratë, që ky zotëria të largohej siç është e parashikuar nga ligji,” shtoi ai për Citizens.
Sipas Institutit Kombëtar të Statistikave (INSTAT), numri i të huajve me leje qëndrimi në Shqipëri arriti në 21,460 në vitin 2023. Nga numri total i lejeqëndrimeve, 71% janë shtetas evropianë, 18% nga Azia dhe 5% nga Afrika. Sipas Agjencisë Kombëtare të Punësimit dhe Aftësive (AKPA), aplikimi për leje unike në tre vitet e fundit është trefishuar, nga 3,341 leje të lëshuara në vitin 2020 në mbi 9,800 në vitin 2023.
“Janë 2,500 biznese për të cilat është miratuar të paktën një leje punësimi,” konfirmoi për Citizens AKPA.
Në gjashtë muajt e parë të vitit 2024, autoritetet shqiptare kanë miratuar 5,132 aplikime për të ashtuquajturat “leje unike”, të cilat u mundësojnë të huajve të qëndrojnë dhe punojnë në Shqipëri.
Megjithatë, numri i të huajve që punojnë në vend mund të jetë më i lartë, pasi shumë prej tyre punojnë në të zezë. Në një pyetësor që Citizens publikoi për punëtorët e huaj përmes platformës (ECR), 33% e të anketuarve pranuan se nuk kishin leje qëndrimi, edhe pse aktualisht punonin në Shqipëri.
Avokati Gentian Serjani thekson se mbajtja e pasaportës nga punëdhënësi është një formë e heqjes së lirisë, jashtëligjshme, por shpesh përdoret si mjet për të mbajtur nën kontroll punonjësit e huaj.
“Ai [punonjësi] mund të largohet drejt vendeve të BE-së, dhe punëdhënësi mban përgjegjësi ligjore,” tha ai.
Sipas Serjanit, nëse punëdhënësi ka vendosur të prishë kontratën, emigranti duhet të kthehet në vendin e origjinës, sepse nëse nuk e bën këtë, atëherë ai qëndron në mënyrë të paligjshme. Por avokati shton se rasti ndryshon kur punëdhënësi i jep të drejtë emigrantit të gjejë një kontratë tjetër pune, duke e arsyetuar se nuk përmbush nevojat e tij. Kjo kontratë duhet të paraqitet në zyrat e emigracionit.
Në këtë mënyrë, Serjani thekson se përgjegjësia i kalon punëdhënësit të ri.
Sipas AKPA, rreth 54% e totalit të lejeve të miratuara gjatë periudhës janar-qershor janë dhënë për sektorët e akomodimit dhe shërbimeve ushqimore. Shtetasit nga India, Filipinet, Turqia, Egjipti, Italia, Kina dhe Mjanmari përbëjnë rreth 62% të totalit të lejeve të miratuara.
Megjithë numrin në rritje të punonjësve të huaj, shumë pak prej tyre i raportojnë rastet e abuzimeve apo kufizimit të të drejtave në punë tek autoritetet. Inspektorati Shtetëror i Punës tha se gjatë vitit 2024 pati vetëm tre ankesa nga punonjës të huaj për shkelje të të drejtave në punë, krahasuar me nëntë të tilla të raportuara gjatë vitit 2023. Nga ankesat e shqyrtuara, tre u zgjidhën në favor të punonjësve, ndërsa në tre të tjera pretendimet për shkelje rezultuan të pabazuara.
67% e punonjësve të huaj që plotësuan pyetësorin e Citizens u shprehën se nuk do të donin të punonin më në të ardhmen në Shqipëri. Ata ushtronin profesione si elektricist, përkujdesje shtëpiake, fermerë, shpërndarës produktesh ushqimore dhe të tjera.
Haruna Moro nga Gana është një nga punonjëset e huaja që nuk e sheh të ardhmen në Shqipëri.
“Kushte të këqija pritëse,” tha ajo, duke shpjeguar se punon si pjatalarëse me një pagë prej rreth 350 eurosh në muaj.
Albin Gega, Drejtori i Përgjithshëm i Punësimit dhe Arsimit Profesional nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, tha se një nga sfidat kryesore të punonjësve të huaj në Shqipëri është mosnjohja e gjuhës shqipe ose e anglishtes, e cila kufizon aftësinë e tyre për të komunikuar me kolegët dhe drejtuesit.
“Në disa raste, kushtet e ofruara nuk janë në përputhje me pritshmëritë e tyre, sidomos për strehimin dhe sigurinë,” tha ai. “Gjithashtu, izolimi kulturor dhe social, si dhe mosnjohja e të drejtave ndikojnë në jetesën e tyre në vendin tonë,” shtoi Gega.
Gega nënvizoi se legjislacioni shqiptar për kriteret e pritjes dhe integrimin e shtetasve të huaj në struktura punësimi është huazuar nga Bashkimi Evropian.
“Shumë nga kriteret dhe kushtet e vendosura për hyrjen dhe qëndrimin për punësim të shtetasve të vendeve të treta në Republikën e Shqipërisë reflektojnë kushtet dhe kriteret e vendosura në Acquis e BE-së për imigrimin e punës,” tha ai.
Sipas Gegës, sfida për menaxhimin e fuqisë punëtore të huaj është e dyfishtë – si për punëdhënësit ashtu edhe për punëmarrësit, pasi shumë prej tyre largohen papritur nga vendi i punës pa njoftuar.
*Shënim: Dauda* është pseudonim për të mbrojtur identitetin e personit. (Citizens.al)
