Jordyn Dahl – Politico.eu
Jalë, Shqipëri– Tre orë e gjysmë në jug të kryeqytetit Tirana, një rrugë dredha-dredha të çon poshtë në një plazh 300 metrash me ujëra kristal blu dhe rërë me guralecë.
Këtu, në buzë të Detit Jon, vizitorët mund të marrin me qira një shezlong, duke supozuar se do gjejnë ndonjë parkim përgjatë rrugës së paasfaltuar dhe nuk e kanë problem ta kenë çadrën fqinje aq larg saqë nëse zgjasin krahun, mund ta prekin.
Dhjetë vjet më parë, ky vend ishte një perlë e fshehur për ata që ngrinin kampe në plazh — falas. Tani, të dyja anët e rrugës janë të mbushura me kantiere ndërtimi dhe një zhvillues i madh premton ta kthejë fshatin dikur të qetë në një vend luksoz ku mund të pushojnë “elitat e botës”.
Ky ndryshim i madh i Jalës nga një parajsë natyrore dhe disi e pazbuluar në një destinacion turistik të nxehtë është një mikrokozmos i rritjes së popullaritetit të Shqipërisë – dhe problemeve shoqëruese sociale dhe mjedisore me të cilat po përballet vendi.
Një fillim premtues
Ndërsa pjesa më e madhe e botës ishte ende në izolim nga pandemia e Covid, Shqipëria hapi dyert e saj për vizitorët në korrik 2020. Turistët e etur për të parë diçka tjetër përveç katër mureve të shtëpisë iu përgjigjën shpejt thirrjes. Mbi 5.6 milionë turistë udhëtuan për në Shqipëri në vitin 2021 – një rritje prej 114 përqind krahasuar me vitin 2020.
Por nuk ishin vetëm kufijtë e hapur që i tërhoqën njerëzit.
Vende të tjera të nxehta evropiane, si Italia, Spanja dhe Portugalia, po bëheshin gjithnjë e më të shtrenjta; Shqipëria ofronte natyrë dhe plazhe të klasit botëror me një kosto shumë më të ulët. Në vitin 2020, një natë në një hotel buzë detit me mëngjes në gusht mund të kushtonte vetëm 30 euro, dhe shezlongjet fillonin nga 3 euro.
Ndërsa disa udhëtarë e gjetën rrugën për në Tiranë dhe në plazhet shqiptare përmes fjalës që u përhap gojë më gojë, mediat socialeu ndezën zjarr me idenë e pushimeve në Shqipëri. Në vitin 2024, Shqipëria kishte më shumë se 3.8 milionë postime në Instagram me mbi 106 miliardë shikime, duke arritur destinacione fqinje dhe të njohura prej kohësh si Italia dhe Greqia.
Ajo që kishte qenë një fluks i vazhdueshëm vizitorësh u shndërrua në një dyndje masive.
Në vitin 2023, një numër rekord prej 10 milionë turistësh erdhën — një rritje prej 35 për qind nga viti në vit, sipas të dhënave nga Instituti Kombëtar i Statistikave. Në vitin 2024, 11.7 milionë vizituan — një tjetër rekord që përfaqëson një rritje prej 15 për qind, sipas Ministres së Turizmit Mirela Kumbaro. Këtë vit, qeveria shpreson për më shumë se 15 milionë — të gjithë këta në një vend me një popullsi prej vetëm 2.7 milionë banorësh.
Ndërsa turistët tani gjenerojnë rreth 8 për qind të produktit të brendshëm bruto të vendit dhe krijojnë dhjetëra mijëra vende pune, një nga vendet më të varfra në Evropë nuk mund të mos ngulë këmbë ta çojë më tej.
Evropianët përbëjnë shumicën e vizitorëve. Gjermanët, italianët, polakët dhe francezët kryesojnë listën, raportuan mediat lokale.
Ndryshe nga destinacionet e tjera evropiane si Italia ose Franca, Shqipëria është një vend më i vogël ku vizitorët mund të eksplorojnë malet dhe plazhet brenda një dite të vetme.
Për më tepër, në mendjet e njerëzve ajo mbetet ende “e egër, e lirë dhe diçka që nuk e gjen në Evropë”, tha Denada Jushi, gazetare shqiptare që ka mbuluar ngritjen e vendit si destinacion turistik.
Bollëku i ndërtimit
Zyrtarët qeveritarë që kërkojnë ta shndërrojnë Shqipërinë në një destinacion kryesor turistik i kanë përjashtuar hotelierët ndërkombëtarë nga tatimi mbi të ardhurat e korporatave për 10 vjet nëse ndërtojnë hotele me katër ose pesë yje. Iniciativa e taksës u prezantua në vitin 2019, por këtë vit kohëzgjatja e saj u rrit deri në vitin 2027.
“Këto janë investime të mëdha,” ka thënë për mediat shqiptare Blendi Klosi, anëtari i Parlamentit që propozoi zgjatjen e afatit. “Kjo iniciativë mbështet vetëm një segment specifik të sektorit – ata që synojnë ta rrisin industrinë në standarde më të larta.”
Skema ka funksionuar mirë. Disa marka ndërkombëtare, të tilla si Marriott International, Meliá Hotels International dhe Radisson Hotel Group, janë hapur, ndërsa dhëndri i Presidentit të SHBA-së Donald Trump, Jared Kushner, është gati ta shndërrojë një ishull shqiptar në një vendpushim luksoz.
Megjithatë, kritikët paralajmërojnë se plazheve u mungon hapësira e mjaftueshme për të akomoduar vizitorët që vendpushime të tilla do të sillnin në zonë, dhe se natyra po shkatërrohet në emër të turizmit.
Aeroporti i Vlorës, i cili do të hapet së shpejti në jug të vendit, ka shkaktuar polemika mbi afërsinë e tij me një zonë të mbrojtur. Në të njëjtën kohë, kanalizimi i ujit nga pjesa qendrore e vendit në vendpushimet bregdetare për të përmbushur kërkesën, ka bezdisur aktivistët dhe vendasit njësoj, duke shkaktuar protesta.
Me hapa shumë të shpejtë
Ata që kërkojnë Shqipërinë e egër, ende mund të gjejnë pjesë më pak të zhvilluara të saj për t’i eksploruar, por ditët e udhëtimeve shumë të lira në vend kanë mbaruar kryesisht.
Shpenzimet mesatare për vizitor u rritën me 20 për qind nga viti në vit në 2024, vit në të cilin turistët shpenzuan 5 miliardë euro në vend. Ekspertët dhe bizneset argumentojnë se më shumë kërkesë do të thotë më shumë presion mbi zinxhirët e furnizimit dhe rritje të kostove nga importimi i mallrave.
Dhe ndërsa kostot rriten, vendasit që dikur frekuentonin plazhet dhe natyrën po dëbohen. Por nuk janë vetëm çmimet më të larta që po i bëjnë njerëzit të ndalen.
“Mbeturinat po bëhen një problem i madh, shumë i madh kudo. Asnjë nga bashkitë nuk është në gjendje të vazhdojë ose të bëjë riciklimin”, tha Arben Kola, një guidë turistike dhe ambientalist.
Disa grupe në Facebook të dedikuara për turizmin në Shqipëri postojnë video të turistëve që ankohen për mbeturinat përgjatë rrugëve ose në bregdet, por edhe për ndërtimin dhe çmimet e larta.
Shqipëria dikur ishte “diçka e egër – vetëm kamping, rini, argëtim dhe natyrë”, thotë gazetarja Jushi. “Tani është si Monako. Nuk ka vend për vendasit.”
