Johana Lubonja
Shqipëria, më shumë se çdo vend tjetër në Europën post-komuniste, ka përjetuar një shpopullim të thellë dhe të vazhdueshëm. Sipas raportit të ri të BERZH-it “Transitimi 2025–26: Një botë e vjetër, por më e guximshme”, vendi ka humbur rreth 40% të popullsisë së vitit 1990 vetëm përmes emigracionit neto.
Kjo e vendos Shqipërinë në vendin e dytë në Europë për intensitetin e largimit masiv të qytetarëve, një fenomen që prej tri dekadash është shndërruar nga krizë ekonomike në krizë shoqërore, institucionale dhe demografike.
Por pse ikin shqiptarët? Pyetja është e vjetër. Arsyet kanë ndryshuar me kohën, por rrënja e problemit mbetet e njëjtë: mungesa e besimit se e ardhmja ndërtohet këtu.
Ekonomia që nuk ofron rrugë ngjitjeje
Shqipëria ka rritur PBB-në ndër vite, por kjo rritje nuk është përkthyer në mirëqenie të gjerë. Pagat reale mbeten më të ulëta se në çdo vend fqinj të BE-së.
Produktiviteti është i ulët dhe tregu i punës dominon nga sektorë me paga minimale. Profesionistët e rinj nuk shohin perspektivë karriere. Për një të ri që kërkon stabilitet, kursime dhe një të ardhme të parashikueshme, emigrimi shihet si rruga e vetme logjike.
Politika e polarizuar dhe mungesa e institucioneve funksionale
Shumë shqiptarë nuk largohen vetëm nga varfëria, por nga shkallja e ulët e besimit tek shteti. Politika është përjetësisht konfliktuale dhe pa alternim real të kulturës së qeverisjes.
Administrata publike shihet si jo meritokratike. Drejtësia e re ka sjellë standarde të reja, por proceset janë të ngadalta dhe shpesh selektive në perceptim. Në këtë klimë, qytetarët nuk presin që sistemi të funksionojë për ta.
Kosto e lartë e jetesës dhe shtrenjtimi i shërbimeve bazë
Ndër vite, Shqipëria është bërë gjithnjë e më e shtrenjtë, ndërsa pagat nuk e kanë ndjekur këtë ritëm.
Qiratë në Tiranë konkurrojnë disa kryeqytete të BE-së. Arsimi dhe shëndetësia shpesh kërkojnë kosto të larta informale. Çmimet e energjisë, ushqimeve dhe transportit janë rritur në mënyrë të vazhdueshme. Rezultati? cilësia e jetës është shpesh më e ulët se në vendet ku shqiptarët emigrojnë.
Shpopullimi ushqen vetveten
Një faktor shpesh i neglizhuar: rreth social i boshatisur. Kur familja, miqtë, të afërmit dhe fqinjët largohen, ikja bëhet më e thjeshtë. Ndërkohë, emigracioni masiv krijon mungesa afatgjata në ekonomi — nga mjekët tek inxhinierët, nga mësuesit tek zanatçinjtë — duke e bërë vendin më pak funksional dhe më pak atraktiv.
Ky është një rreth vicioz që Shqipëria e ka të vështirë ta thyejë.
Arsyet kulturore: “ëndrra e jashtme”
Në tri dekada kultura kombëtare është ushqyer me idenë se suksesi, dinjiteti profesional dhe jeta me dinjitet gjenden jashtë vendit. Familjet e shohin emigrimin si investim. Media dhe rrjetet sociale i amplifikojnë modelet e suksesit jashtë vendit.
Narrativa kolektive e konsideron Shqipërinë si vend tranzit, jo destinacion. Në këtë mënyrë, ikja kthehet në normë shoqërore.
Pse është e rrezikshme të vazhdojë kjo rrjedhje?
Shifrat janë alarmante: Shqipëria po i afrohet nivelit kritik të popullsisë aktive. Shkollat mbyllen, spitale mbeten pa mjekë, bizneset pa punonjës. Pensionet rrezikojnë të bëhen të paqëndrueshme. Rajonet e tëra po boshatisen.
Emigracioni i lartë nuk është më fenomen ekonomik — është rrezik kombëtar dhe sfida më e madhe e dekadës së ardhshme.
Çfarë duhet ndryshuar?
Largimi i shqiptarëve nuk do të ndalet me fushata patriotike apo slogane. Kërkon politika strukturore: paga konkurruese; investime reale në shëndetësi dhe arsim; ulje të kostos së jetesës; meritokraci reale dhe administratë funksionale; luftë efektive ndaj korrupsionit; zhvillim jashtë Tiranës.
Vetëm kur qytetari sheh dinjitet, simplicitet dhe drejtësi në përditshmëri, qëndrimi në vend bëhet alternativë. Sepse ikja nuk është dështim i qytetarit, por i sistemit
Shqiptarët nuk ikin nga atdheu për luks. Ikën sepse ndihen të braktisur nga politikat, të zhgënjyer nga institucionet dhe të pasigurt për të nesërmen.
Deri sa Shqipëria të ofrojë një narrativë të re të besueshme, të ndërtuar mbi politika reale, emigracioni do të vazhdojë të jetë historia më e pandryshueshme e vendit.
