Për të siguruar jetesën, një pjesë e madhe e shqiptarëve nuk varen as nga shteti dhe as nga sipërmarrjet e mëdha, por, shpesh në mungesë të alternativave të punësimit, hapin vetë një biznes.
Shqipëria mban rekord për numrin e lartë të bareve, restoranteve, dyqaneve të veshjeve, marketeve të vogla, apo shërbimeve si parukeri, riparim këpucësh, rrobaqepësi të vogla etj, që i gjen në çdo lagjeve të qyteteve, sidomos atyre të mëdha.
Të dhënat e Eurostat tregojnë se vendi ka përqindjen më të lartë të të vetëpunësuarve në Europë, në 35% të totalit, një peshë që është dukshëm mbi shtetet e tjera të rajonit dhe mesataren e Bashkimit Europian.
E dhëna jepet në një raport te fundit të Komisionit Europian për kushtet e punës dhe implikimet në të ardhmen. Sondazhi realizohet një herë në pesë vjet përmes anketimeve me 70,000 punëtorë në 36 vende europiane.
Këtu përfshihen shtetet anëtare të BE-së, Mbretëria e Bashkuar, Norvegjia, Zvicra, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia.
Sipas raportit, vetëpunësimi ka rënë paksa në BE gjatë viteve, nga 10.2% në 2010 në 8.9% në 2021, edhe pse më shumë për burrat (ulje 1.6 pikë përqindje) sesa për gratë (0.8 pikë përqindje rënie). Vetëpunësimi ishte më i zakonshmi në vendet jashtë BE-së, veçanërisht në Shqipëri (35% e të gjithë punëtorëve) dhe Serbia (16% e të gjithë punëtorëve).
Ndër vendet anëtare të BE-së, Greqia (16%), Polonia dhe Italia (të dyja 15%) kishin përqindjet më të larta. Vetëpunësimi i personave të varur ekonomikisht ishte më i zakonshëm në Shqipëri (11%), Kosovë (5%) dhe Serbi (4%).
Ndër të vetëpunësuarit, ata me të punësuar mbizotëronin në sektorët e tregtisë dhe hotelerisë, ndërtimit dhe industrisë. Punëtorët e pavarur të vetëpunësuar kishin më shumë gjasa se punonjësit e tjerë të vetëpunësuar të punonin në sektorin e ‘shërbimeve të tjera’ (një grup i gjerë që përfshin informacionin dhe komunikimin, shërbimet administrative, shërbimet profesionale dhe shkencore, dhe sektorët e artit dhe argëtimit) dhe në sektori i arsimit, ndërsa përqindjet më të larta të punëtorëve të pavarur të pavarur ekonomikisht të varur punonin në sektorët e bujqësisë dhe kujdesit shëndetësor.
Ndonëse vitet e fundit konkurrenca është rritur për dyqanet e vogla, si rrjedhojë e zinxhirit të supermarketeve dhe qendrave tregtare, sërish përqindja e të vetëpunësuarve vijon të mbetet e lartë.
Një faktor që vlerësohet të ketë ndikuar është kalimi i një pjese të punësuarve me paga të larta si të vetëpunësuar, në një tentativë për të shmangur taksat e larta mbi pagën
