Në mars të vitit 1991, 25 mijë persona nga Shqipëria mbërritën në brigjet e Pulias. Ata po largoheshin nga një vend i rrënuar nga 40 vite regjim totalitar dhe nga kriza ekonomike që pasoi. Mes tyre ishte edhe familja e Holger Turra, sot një sipërmarrës i suksesshëm dhe pronar i kompanisë Argosped, e cila zbarkoi në portin e Brindisit më 5 mars 1991. Në atë moment, Italia, megjithëse e papërgatitur, iu përgjigj këtij eksodi me mikpritje. Holgeri kujton atë mirëseardhje dhe momentet e tij të para në tokën italiane, ndërsa pimë një kafe në Piazza Pontida, në Bergamo.
Disa muaj pas mbërritjes së tij në Itali, më 8 gusht 1991, një tjetër valë me 20 mijë shqiptarë arriti në portin e Barit, me anijen tregtare “Vlora”, e cila ishte marrë me forcë në Durrës, qyteti nga i cili kishte nisur edhe vetë Holgeri. Ndryshe nga vala e parë, shumica e emigrantëve të kësaj vale – përveç disa që arritën t’u shmangeshin forcave të rendit në qytet – u dërguan në “Stadio della Vittoria” në Bari. Prej tyre, 15 mijë u kthyen sërish në atdhe.
Pas këtij eksodi, dukej se numri i shqiptarëve që kalonin Adriatikun ishte zvogëluar, derisa në fillim të vitit 1997 ndodhi kolapsi i skemave piramidale financiare. Kjo krizë shkaktoi jo vetëm humbje të mëdha ekonomike për mijëra kreditorë, por edhe një krizë të thellë shtetërore në Shqipëri, e cila u përfshi nga plaçkitjet dhe u tregua e paaftë për të rivendosur rendin publik – siç raportoi 77% e të anketuarve në një studim të kryer në Pulia në vitin 1997.
Në vitin 1998, në moshën nëntëmbëdhjetë vjeçare, edhe Sonila Alushi – e cila sot drejton bashkë me bashkëshortin një kompani pastrimi në Bergamo – vendosi të largohej nga Tirana për t’iu bashkuar xhaxhait dhe hallës së saj në këtë qytet, me qëllim që të vazhdonte studimet për gjuhë dhe letërsi të huaj në universitet. Deri në atë moment, ajo e kishte parë dhe dëgjuar Italinë fshehurazi, përmes televizionit, i cili ishte “e vetmja dritare e mundshme drejt botës” nën regjimin komunist. E parë nga ekrani, Italia i dukej si një strehë e sigurt në krahasim me mjerimin dhe pasigurinë në Shqipëri. Por shumë shpejt, Sonila e kuptoi se kishte një distancë të madhe mes ëndrrës dhe realitetit. “Si çdo emigrante, kam pastruar Bergamon”, më tregon ajo, ndërsa pimë nga një spritz në Piazza Pontida, 26 vjet pas mbërritjes së saj.
Si Holgeri ashtu edhe Sonila nisen nga situata në Shqipëri për të rikthyer hapat që i bënë çdo ditë e më shumë pjesë të Italisë dhe të komunitetit bergamask. Ngjarjet e vendit nga i cili ata vijnë kanë qenë vendimtare jo vetëm për ta, por edhe për shumë bashkatdhetarë të tyre. Pas dy valëve të para të emigracionit, Shqipëria përjetoi një të tretë, e cila u ushqye nga lufta e Kosovës dhe konflikti i mëvonshëm në Maqedoni. Për Holgerin dhe Sonilën, që tashmë ndodheshin në Itali, procesi i integrimit kishte nisur, ndërsa për shumë të tjerë, ai sapo kishte filluar.
Por sa mund të pasqyrojnë dy histori individuale jetën e një komuniteti? Ndoshta jo mjaftueshëm. Nga ana tjetër, është gjithashtu e vështirë të flasim për një komunitet të mirëfilltë shqiptar në Bergamo dhe në Itali. Kjo sepse në Gadishullin Apenin ekziston një nivel i lartë stabilizimi dhe integrimi.
Sipas Raportit vjetor mbi praninë e komunitetit shqiptar në Itali – i hartuar nga Drejtoria e Përgjithshme për Emigracionin dhe Politikat e Integrimit pranë Ministrisë së Punës dhe Politikave Sociale – shqiptarët zënë vendin e dytë mes komuniteteve më të mëdha jo-BE për nga numri i banorëve me leje qëndrimi të rregullt. Më 1 janar 2023, në Itali jetonin 389.646 shtetas shqiptarë me leje qëndrimi, nga të cilët 84.479 në Lombardi – rajoni me praninë më të madhe shqiptare – dhe 10.902 në Bergamo.
Ekzistojnë disa tregues që konfirmojnë integrimin e shqiptarëve në strukturën shoqërore dhe ekonomike të Italisë. Për shembull, prania e lartë e të miturve (23,5%) – pra të rinjtë e gjeneratës së dytë – e lidhur me përfshirjen e madhe të familjeve shqiptare, përqindja e lartë e personave mbi 60 vjeç (14,2%), krahasuar me mesataren prej 10,8% të komuniteteve të tjera jo-BE, si dhe dominimi i lejeve të qëndrimit afatgjatë për arsye familjare dhe pune (63,6%). Po ashtu, shqiptarët përfitojnë nga disa masa asistence dhe politika për integrimin ekonomik.
Gjithashtu, komuniteti shqiptar renditet i pari për numrin e marrjeve të shtetësisë italiane gjatë vitit 2022: nga 194.071 raste të dhënies së shtetësisë për qytetarë nga vendet e treta, 38.129 iu dhanë shqiptarëve – rreth një e pesta e totalit.
Një tjetër tregues i rëndësishëm i konsolidimit të pranisë shqiptare në Itali është pozicioni i tyre në tregun italian të punës, ku shqiptarët kanë arritur një stabilitet dhe integrim të dukshëm.
Por si u arrit ky nivel integrimi? “Porta kryesore e hyrjes ishte gjuha”, pranon Sonila, e cila, falë televizionit, e njihte tashmë italishten kur mbërriti. Për Holgerin dhe Sonilën, puna ishte çelësi i vërtetë i integrimit të tyre. Megjithatë, nuk munguan pengesat.
“Në fillim pata vështirësi për të hapur një biznes me bashkëshortin tim”, rrëfen Sonila, duke kujtuar kohët e para kur ajo dhe Holgeri, ende të rinj, përpiqeshin të prezantonin kompaninë e tyre të pastrimit në një Bergamo që ende nuk ishte përgatitur për atë lloj emigracioni dhe ku “askush nuk kishte besim të linte çelësat e shtëpisë te dy shqiptarë“.
Nga fjalët e Holgerit dhe Sonilës ndjehet qartë pesha e imazhit negativ që shpesh i është atribuuar emigrantit shqiptar – një peshë që ka qenë e rëndë dhe që, herë pas here, ndihet ende sot. “Kur sapo kishim filluar punën, ndodhi një ngjarje kriminale ku ishte përfshirë një shqiptar”, kujton Sonila me hidhërim. “Në atë periudhë, shumë njerëz nuk donin më të na jepnin punë dhe u bënë të dyshimtë ndaj nesh. Humbëm tre pallate ku bënim pastrime“.
E njëjta tendencë u vu re edhe në kërkimin e një shtëpie, shton Holgeri, duke kujtuar vështirësitë e integrimit pavarësisht mikpritjes së disa grave nga Pulia, të cilat hapën shtëpitë e tyre për familjen e tij.
Sipas sociologut Vincenzo Romania, në librin e tij “Të kalosh si italian: Strategji të maskimit social”, shqiptarët i janë përgjigjur kësaj forme përjashtimi duke u integruar përmes “padukshmërisë” së përkatësisë së tyre, si një strategji për të luftuar paragjykimet dhe kriminalizimin mediatik. Romania flet për “mimetizëm social”, pra ato “strategji sjelljeje që u lejojnë të huajve të perceptohen si pjesë e shoqërisë pritëse, duke kapërcyer kështu stereotipet diskriminuese“.
Historitë e Holgerit dhe Sonilës dëshmojnë pikërisht këtë – përpara suksesit të tyre si sipërmarrës, ata u përballën me sfida të mëdha në rrugën drejt pranimit dhe integrimit në shoqërinë italiane.
“Për ne (shqiptarët) është e rëndësishme të asimilojmë mentalitetin, njohuritë dhe mënyrën e punës së njerëzve dhe vendit që na pret”, konfirmon Holger Turra, i cili, para se të hapte kompaninë e tij, kishte studiuar me kujdes zonën e Bergamos, duke krijuar një “hartë të zhvillimit të biznesit në Bergamo“.
“Muratori bergamask nuk është thjesht i aftë të ndërtojë një mur, por e bën atë mirë. Edhe unë përpiqem të punoj me cilësi, jo thjesht të punoj. Në këtë aspekt, ndjehem më shumë bergamask sesa shqiptar”, shton Holgeri.
Edhe bashkëshorti i Sonilës thekson këtë prirje për “asimilim” të kulturës së punës” në vendin ku je integruar: “Kur flas me sipërmarrës të tjerë shqiptarë, kuptoj se secili prej nesh ka një qasje të ndryshme, në varësi të vendit ku jeton dhe punon. Ne kemi tendencën të përthithim shumë“.
Kufiri mes integrimit dhe mimetizmit social
Por ku është kufiri midis integrimit dhe mimetizmit social? Për Sonilën dhe Holgerin, ky kufi përcaktohet nga aftësia për të ruajtur historinë dhe rrënjët e tyre.
“Më ka interesuar shumë që fëmijët e mi të mësonin shqipen kur ishin të vegjël”, tregon Sonila, e cila për disa vite ka qenë e angazhuar edhe në politikën lokale në Bergamo. “Nuk dua t’i mohoj rrënjët e mia: ‘shqiptarësia’ ime ka dalë në pah në momentet e vështira dhe më ka ndihmuar”, thotë Holgeri.
Nga njëra anë, lidhja me Bergamon, dhe nga ana tjetër, lidhja me Shqipërinë, nga njëra anë integrimi, dhe nga ana tjetër asimilimi, janë elemente që e bëjnë të vështirë formimin e një komuniteti të qartë shqiptar në Bergamo.
Në vend të kësaj, vërehet prania e shumë familjeve shqiptare të shpërndara, por jo domosdoshmërisht të organizuara në një komunitet të strukturuar. “Miqtë e mi e quajnë lagjen ku jetoj në Bergamo ‘Albanopoli’, sepse të gjithë jemi shqiptarë dhe kryesisht të afërm“, thotë me të qeshur Sonila.
Megjithatë, Holgeri thekson një tipar të veçantë të shqiptarëve: “Ne kemi tendencën të jemi shumë mosbesues. Është një tipar që e kemi trashëguar nga regjimi, kur çdo njeri mund të ishte një spiun“.
Ideja se integrimi i emigrantëve kalon gjithmonë përmes modelit social të një komuniteti të organizuar mbi baza lokale dhe kombëtare sfidohet nga shembuj si ai i Holgerit dhe Sonilës. Ata, ashtu si 38.007 sipërmarrës të tjerë me origjinë nga Shqipëria (që përbëjnë 9.7% të sipërmarrësve jo-komunitarë në Itali), janë pozicionuar si sipërmarrës të vetes.
Ky fenomen lidhet edhe me dëshirën për rindërtim dhe sukses personal. “Në Shqipëri nuk ekzistonte një mentalitet sipërmarrës“, shpjegon Holgeri, i cili e përkufizon veten si self-made man. “Prandaj, unë kam dashur dhe dua, përmes punës sime, të sjell një Shqipëri ndryshe në Bergamo“.
“Tani jemi pak si ‘boomer’-at e viteve ’60”, shton me buzëqeshje Sonila. “Kemi ndërtuar gjithçka nga zero dhe vazhdojmë ta bëjmë për brezat e ardhshëm, që fëmijët tanë të mos ndihen të huaj në shtëpinë e tyre, siç na ndodhi neve në fillim“.
“Për mua, të jem i integruar do të thotë të ndihem pjesë e një komuniteti, të jem i pranuar dhe të mund të bëhem një shembull për ata që më kanë mirëpritur“, shprehet Holgeri, i cili është shumë i lidhur me Bergamon dhe Italinë.
Të njëjtin përkushtim ka edhe Sonila, e cila sot, përmes kompanisë së saj, u jep punë 20 personave.
Historia e Holgerit dhe Sonilës përbën një fill të kuq që lidhet me një histori më të madhe: atë të integrimit të shqiptarëve në Itali.
