Për herë të parë, shqiptarët jashtë vendit do të mund të votojnë me postë në zgjedhjet parlamentare të majit që do të mbahen në vend. Disa shpresojnë se ndryshimi do të ndihmojë në përfundimin e dominimit të dy partive të mëdha, por ekspertët nuk janë aq të sigurt.
Nga Fjori Sinoruka
Bleon Hasani shpreson se zgjedhjet e ardhshme në Shqipëri do të shënojnë fillimin e fundit të sistemit dypartiak në atdheun e tij.
Ndërsa jeton në Gjermani, por ende një shtetas i Shqipërisë, 28-vjeçari Hasani ishte pjesë e një fushate vitin e kaluar duke lobuar në Shqipëri për t’u dhënë shqiptarëve të diasporës të drejtën e votës me postë.
Ndryshimi u miratua dhe efekti do të shihet për herë të parë më 11 maj, kur kryeministri Edi Rama dhe Partia e tij Socialiste konkurrojnë për një mandat të pashembullt të katërt radhazi në detyrë.
Socialistët dhe rivalët e tyre kryesorë në Partinë Demokratike kanë dominuar politikën në Shqipëri që nga rënia e komunizmit në fillim të viteve 1990.
Të dyja partitë po përballen aktualisht me akuza për korrupsion dhe Hasani shpreson se vota e diasporës do të ndihmojë të thyejë kontrollin e tyre të shëmtuar në politikë duke shtyrë partitë më të vogla në parlament.
“Besoj se diaspora do të votojë shumë, veçanërisht brezi që u largua nga Shqipëria që nga viti 2014”, tha ai për BIRN.
“Unë besoj se po vjen koha kur do të kemi një parlament shumëpartiak”, tha ai.
Ekspertët, megjithatë, thonë se ata që shpresojnë për një ndryshim të madh mund të mbeten të zhgënjyer.
Ndryshimi po afron?
Sipas Institutit të Statistikave të Shqipërisë, INSTAT, rreth 1.6 milionë qytetarë janë larguar nga Shqipëria që nga rënia e komunizmit. Shumica dërrmuese u shpërngulën jashtë vendit në kërkim të punës dhe standardeve më të mira të jetesës. Shumë prej tyre u vendosën në Itali, Greqi, Gjermani dhe pjesë të tjera të Evropës, si dhe në Shtetet e Bashkuara.
Më parë, shqiptarët që jetonin jashtë duhej të ktheheshin në Shqipëri për të votuar, gjë që nënkuptonte shpenzim kohe dhe parash.
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve i vendit, KQZ, thotë se ka miratuar pothuajse 250,000 kërkesa për fletëvotime postare dhe ka refuzuar pothuajse 50,000 të tilla. Më shumë se gjysma e të miratuarve vinin nga Italia (rreth 148,000), ndjekur nga Greqia (rreth 103,000) dhe Gjermania (rreth 36,500).
Në kryeqytetin austriak, Vjenë, inxhinieri Arbër Lleshi tha se dhënia e të drejtës së votës së shqiptarëve jashtë vendit me postë korrigjoi “një padrejtësi të madhe historike ndaj shqiptarëve jashtë vendit”.
Një diasporë kaq e madhe, tha ai, “ka potencialin të shkundë realisht ekuilibrin e pushtetit në një skenë politike që deri vonë ka qenë mjaft statike”.
“Partitë postkomuniste që kanë dominuar politikën shqiptare për dekada po i kushtojnë vëmendje të veçantë diasporës sepse shohin se duhet të shpenzojnë energji dhe burime shtesë për të gjetur mënyra të reja për të ndikuar në këtë elektorat”, tha Lleshi për BIRN.
Partitë e reja, ndërkohë, “me sa duket, shohin në diasporë një elektorat potencialisht më të hapur për të dëgjuar dhe votuar për kërkesat e tyre për ndryshime dhe reforma të thella, me synimin për të shkundur establishmentin e vjetër post-komunist”, tha ai.
Vota e diasporës “e paparashikueshme”
Në pushtet që nga viti 2013, Rama nisi një turne në diasporë një vit më parë, duke vizituar komunitetet shqiptare në Nju-Jork, Athinë dhe Londër, pavarësisht ankesave të opozitës se ai po shpenzon paratë publike për promovimin e partisë.
Si socialistët e Ramës ashtu edhe demokratët e opozitës janë shoqëruar nga akuza për korrupsion, veçanërisht kundër kryebashkiakut socialist të Tiranës Erion Veliaj dhe kreut të Partisë Demokratike Sali Berisha, një ish-president dhe ish-kryeministër i cili është futur në listën e zezë nga Shtetet e Bashkuara për korrupsion të dyshuar.
Disa shqiptarë janë të dëshpëruar për alternativa, por ekspertët mbeten skeptik se votimi i diasporës do të sjellë ndonjë ndryshim të rëndësishëm.
“Votimi i parë nga diaspora do të jetë një votim historik sepse do të ndodhë për herë të parë, por nuk mendoj se do të jetë një votë reformatore që do të sillte ndryshim në Shqipëri”, tha Afrim Krasniqi, kreu i Institutit për Studime Politike, një institut me qendër në Tiranë.
Sistemi zgjedhor është krijuar për të favorizuar dy partitë e mëdha, tha ai dhe vuri në dyshim nëse të gjithë ata që u regjistruan për të votuar me postë do ta bënin këtë.
Krasniqi tha se diaspora ishte “dekurajuar” nga dështimi i partive politike shqiptare për të përfshirë anëtarë të shquar të diasporës në listat e tyre të kandidatëve, “veçanërisht në qytetet kryesore ku ka mundësi për vende”.
Në shumicën e qarqeve, tha ai, votimi i diasporës do të kishte pak efekt për shkak të sistemit të Shqipërisë të “listave të sigurta” – anëtarët e të cilëve praktikisht e kanë të garantuar të hyjnë në parlament – dhe “listave të hapura”, të cilat ofrojnë shumë më pak shpresë për një vend.
Ermal Hasimja, shkencëtar politik dhe profesor në Tiranë, tha se ndërsa votimi i diasporës mund të mos sjellë një epokë të re reformash, ai mund të ndihmojë partitë më të vogla të hyjnë në parlament.
“Vota e diasporës është e paparashikueshme”, tha Hasimja. “Një pjesë e saj do të jetë thjesht një zgjatim i ndarjes klasike Partia Demokratike–Partia Socialiste, por pjesa tjetër, ndoshta një pakicë, mund të dalë jashtë këtij kuadri.”
Edhe atëherë, tha ai për BIRN, diaspora nuk ka gjasa të “zhbëjë tendencat e votimit në tërësi”.
“Nëse është e orientuar drejt forcave të reja në masë të mjaftueshme, ajo mund t’u japë atyre mundësinë për të ekzistuar politikisht në parlament.”
Rama dhe Berisha kanë pika për të treguar
Turneu i Ramës në diasporë ka shkaktuar habi në vend, rasti më i fundit kur ambasadorët shqiptarë – nëpunës civilë në listën e pagave publike – u fotografuan duke marrë pjesë në takimet e Ramës në Nju-Jork. Rama tha se ai ishte atje si kryeministër, por udhëtimi i ngjante shumë një tubimi të Partisë Socialiste.
Demokratët kanë akuzuar Ramën se po promovon partinë e tij me paratë publike.
“Trupi diplomatik kurrë, askund, nuk merr pjesë në aktivitetet partiake dhe aq më pak shërben si organ elektoral i partisë në pushtet”, tha zyrtari i Partisë Demokratike, Gazment Bardhi. “Funksioni kërkon pavarësi politike dhe për të përfaqësuar Shqipërinë në mënyrë dinjitoze në mbarë botën.”
Kreu demokrat Berisha ka zhvilluar gjithashtu disa takime me shqiptarë të diasporës në Greqi, Itali dhe Gjermani.
Krasniqi tha se të dyja partitë kanë interes të fitojnë votën e diasporës. Rama, tha ai, dëshiron të demonstrojë se mund të fitojë votën mes shqiptarëve në vende ku nuk ka kontroll politik apo sistem “patronazhi”.
“Nevojitet të fitojë në diasporë për të legjitimuar forcën e tij, për të thënë që ‘fitoj edhe në zona që nuk kontrollohen nga qeveria’”, tha Krasniqi për BIRN.
“Ndërkohë opozita, për të njëjtën arsye, duhet të dominojë në fusha të ndryshme të diasporës, në vende të veçanta, për të thënë se shumica e vendeve perëndimore mbështesin opozitën dhe ndryshimet në Shqipëri, pavarësisht se brenda territorit shqiptar mund të mos kenë sukses.”
Disa, megjithatë, janë të shqetësuar se mund të ketë defekte në sistemin e ri. Shqiptarët që votojnë jashtë vendit do të marrin nga KQZ-ja një zarf me një fletë votimi dhe dy zarfe të tjerë. Që votimi të jetë i vlefshëm, votuesi duhet ta vendosë fletën e tij të votimit në një nga zarfet – atë të saktin – dhe ta vendosë atë zarf brenda zarfit tjetër, përpara se ta postojë përsëri.
Nëse shumë fletë votimi postare konsiderohen të pavlefshme, kjo mund të hedhë një hije mbi rezultatet.
“Mendoj se problemet do të jenë të dyfishta”, tha Rigels Xhemollari, kreu i OJQ-së me qendër në Tiranë, Qëndresa Qytetare, e cila promovon qeverisjen e mirë.
“Problemi i parë është pavlefshmëria e votës për shkak të procedurës së komplikuar me tre zarfe. Problemi i dytë është fshehtësia e votës, e cila nuk garantohet nga ligji aktual.”
